انحراف چشم یا استرابیسم (5 درمان شاخص)
انحراف چشم یا استرابیسم یک نوع اختلال حرکتی است که به صورت عمده در کودکان فلج مغزی رخ می‌دهد. فلج مغزی یک اختلال عصبی است که ناشی از آسیب به مغز در دوران نوزادی یا کودکی است و می‌تواند تأثیر بزرگی بر حرکت و تنظیم عضلات داشته باشد. استرابیسم به عنوان یک شکل از دیستونی، یک نوع اختلال حرکتی مزمن که با تنش عضلانی و حرکات نامنظم همراه است، شناخته می‌شود.
انحراف چشم یا استرابیسم در کودکان مبتلا به فلج مغزی معمولاً به دلیل عدم توازن در عملکرد عضلات چشمی رخ می‌دهد. در حالت طبیعی، عضلات چشمی با هماهنگی و تعادل کار می‌کنند تا چشم را به جهتی خاص ببرند. اما در صورتی که فلج مغزی رخ داده باشد، کنترل عضلات چشمی ضعیف شده و ممکن است چشم به طور نامناسب جابجا شود.
● شیوع انحراف چشم یا استرابیسم در کودکان دچار فلج مغزی
شیوع انحراف چشم در کودکان مبتلا به فلج مغزی متغیر است و به عوامل مختلفی مانند شدت فلج، محل و ماهیت صدمه مغزی وابسته است. در یک مطالعه، شیوع استرابیسم در کودکان مبتلا به فلج مغزی حدود 30 تا 70 درصد گزارش شده است.
● مکانیسم ایجاد انحراف چشم یا استرابیسم در فلج مغزی
مکانیسم دقیق ایجاد استرابیسم در کودکان فلج مغزی هنوز به طور کامل مشخص نشده است و ممکن است به دلایل مختلفی از جمله تغییرات عصبی و عضلانی ناشی از فلج مغزی، تنظیم ناقص سیستم عصبی مرکزی و نقص در هماهنگی حرکات عضلانی مربوط شود. با این حال، تحقیقات نشان می‌دهد که تغییرات ساختاری در مغز و نقص در انتقال پیام‌های عصبی از مغز به عضلات احتمالاً نقش مهمی در ایجاد استرابیسم دارند.
عوامل دیگری همچون تنش عضلانی ناشی از عدم تعادل در تنظیم عضلات، درجه‌ی سختی فلج مغزی و نوع مغزی که تحت تأثیر استرابیسم قرار می‌گیرد، نیز می‌توانند در ایجاد این اختلال حرکتی نقش داشته باشند. همچنین، می‌تواند عوامل محیطی مانند فعالیت‌های مکرر و تکراری و استرس نیز تأثیرگذار باشند.
درمان استرابیسم در کودکان مبتلا به فلج مغزی به شدت و نوع استرابیسم، سن کودک و وضعیت عمومی وی بستگی دارد. در برخی موارد، درمان‌هایی مانند استفاده از عینک و پانچوسکوپ (یک نوع عینک خاص)، تمرینات توانبخشی چشمی و کاردرمانی بینایی، تزریق بوتولینوم تاکسین (Botox) به عضلات چشم و در موارد شدیدتر، جراحی ممکن است مورد استفاده قرار گیرد. در هر صورت، درمان بهتر است توسط یک تیم متخصص شامل چشم پزشک، بینایی سنج، کاردرمانگر و سایر تخصص‌های مرتبط انجام شود.
انحراف چشم یا استرابیسم
برای درمان انحراف چشم یا استرابیسم در کودکان فلج مغزی، رویکردهای متنوعی وجود دارد. درمان‌های کاردرمانی می‌توانند بهبود در حرکت و کنترل عضلانی را برای این کودکان فراهم کنند. همچنین، در برخی موارد، از روش‌های دارویی یا تزریق بوتولینوم توکسین (Botox) به عضلات استرابیسمی برای کنترل تنش عضلانی استفاده می‌شود. در صورت عدم موفقیت در این روش‌ها، روش‌های جراحی ممکن است لازم باشد.
در کل، انحراف چشم یا استرابیسم در کودکان فلج مغزی به دلیل تغییرات ساختاری در مغز، نقص در تنظیم عضلانی و نقص در انتقال پیام‌های عصبی ایزاد از مغز به عضلات ایجاد می‌شود. عوامل مختلفی از جمله تغییرات ساختاری در مغز، تنش عضلانی، نوع و شدت فلج مغزی و عوامل محیطی می‌توانند در ایجاد استرابیسم در کودکان فلج مغزی نقش داشته باشند. درمان استرابیسم معمولاً شامل کاردرمانی، روش‌های دارویی و در موارد شدیدتر، روش‌های جراحی است.
مطالعات نشان می‌دهند که تغییرات ساختاری در مغز می‌توانند عامل ایجاد استرابیسم در کودکان فلج مغزی باشند. این تغییرات معمولاً شامل آسیب به سیستم‌های عصبی مرکزی، مانند قشر مغزی، هسته‌های تکامل‌یافته و مسیرهای عصبی است که در تنظیم حرکت و تناسب عضلات نقش دارند. این تغییرات می‌توانند به نقص در تنظیم حرکتی و عصبی عضلات منجر شوند.
عوامل دیگری مانند اسپاسم عضلانی نیز می‌توانند در ایجاد انحراف چشم یا استرابیسم تأثیرگذار باشند. در کودکان فلج مغزی، عضلات ممکن است به طور ناعادلانه تنگ شده و تنش عضلانی ایجاد کنند. این تنش می‌تواند باعث تغییر در طول و تنظیم عضلات شود و در نتیجه استرابیسم را ایجاد کند.
نوع و شدت فلج مغزی نیز می‌تواند در ایجاد استرابیسم تأثیرگذار باشد. فلج مغزی می‌تواند در قسمت‌های مختلف مغز اتفاق بیفتد و به تناسب با قسمتی از مغز که آسیب دیده است، استرابیسم نیز شکل می‌گیرد. همچنین، شدت فلج مغزی نیز می‌تواند تأثیر بزرگی در شدت و نوع استرابیسم داشته باشد.
عوامل محیطی نیز ممکن است در ایجاد استرابیسم در کودکان فلج مغزی نقش داشته باشند. فعالیت‌های مکرر و تکراری، استرس و عوامل محیطی دیگر می‌توانند به تنش عضلانی و عدم تناسب حرکات عضلانی منجر شوند و استرابیسم را تشدید کنند.
● درمان استرابیسم در کودکان فلج مغزی
درمان استرابیسم در کودکان فلج مغزی به طور کلی شامل روش‌های توانبخشی بینایی و در موارد شدیدتر، روش‌های جراحی می‌شود. در ادامه، توصیه‌هایی برای درمان توانبخشی و جراحی استرابیسم در کودکان فلج مغزی را شرح می‌دهم:
- توانبخشی بینایی: کاردرمانی اتاق تاریک و کاردرمانی دیداری یکی از روش‌های اصلی در درمان استرابیسم است. این روش شامل تمرینات و تکنیک‌های مختلفی است که هدف آن بهبود قدرت عضلات، کنترل حرکتی و تعادل در عملکرد عضلات اطراف چشم است. کاردرمانی می‌تواند شامل تمرینات تقویت عضلات، تمرینات تعادل و هماهنگی حرکتی، استفاده از وسایل کمکی مانند ارتوزها و کفش‌های ویژه و تکنیک‌های ماساژ و ارتعاش باشد و بای به یاد داشت که روند تکامل کودک می تواند بر الگوی استرابیسم در سنین پایین اثرگذار باشد.
2. درمان دارویی: در برخی موارد، استفاده از داروها می‌تواند در کنترل استرابیسم موثر باشد. برخی از داروها مانند مرکاپتوپورین (Baclofen) می‌توانند اسپاسم عضلانی را کاهش داده و کنترل حرکتی را بهبود بخشند. همچنین، از داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب نیز در موارد لازم استفاده می‌شود.
3. تزریق بوتولینوم توکسین (Botox): در برخی موارد، تزریق بوتولینوم توکسین به عضلات استرابیسمی می‌تواند بهبودی قابل توجهی در کنترل تنش عضلانی و تنظیم حرکت ایجاد کند. این تزریقات معمولاً با فاصله‌های زمانی مشخص تکرار می‌شوند و می‌تواند موثریت خود را به مرور زمان از دست دهد.
4. روش‌های رفلکسولوژیک: روش‌های رفلکسولوژیک مانند تحریک الکتریکی عصب‌ها (NER) و آکوپانکچر (Acupuncture) نیز برای درمان استرابیسم در کودکان فلج مغزی استفاده می‌شوند. این روش‌ها بر اساس تحریک نقاط خاصی در بدن به منظور تنظیم عملکرد عضلات و بهبود کنترل حرکتی است.
۵. روش‌های جراحی: در موارد شدیدتر و غیرقابل کنترل با روش‌های غیرجراحی، روش‌های جراحی ممکن است لازم باشد.
جراحی استرابیسم چشم در کودکان فلج مغزی عملی است که بهبود تنظیم حرکتی چشم و تصحیح تغییرات استرابیسمی را هدف دارد.
در ادامه، انواع جراحی استرابیسم چشم و روش‌های آن را توصیف می‌کنم:
- روش جراحی عضله‌ای (Muscle Surgery):
- عمل آزادسازی عضلات: در این روش، عضلاتی که باعث ایجاد استرابیسم می‌شوند (معمولاً عضلات مدیال ریکتوس) قطع می‌شوند و مجدداً به جای دیگری روی چشم متصل می‌شوند. این عمل به منظور تعادل حرکتی چشم و کاهش استرابیسم انجام می‌شود.
- عمل تضعیف عضلات: در این روش، عضلاتی که تنش بیش از حدی دارند و باعث استرابیسم می‌شوند، تضعیف می‌شوند. این عمل باعث تنظیم بهتر حرکت چشم و کاهش استرابیسم می‌شود.
- جراحی روش نیتز (Knapp Method):
- عمل تعادل عضلات: در این روش، عضلاتی که باعث استرابیسم می‌شوند، قطع می‌شوند و مجدداً بستری جدید برای آنها ایجاد می‌شود. این عمل باعث تعادل حرکتی چشم و کاهش استرابیسم می‌شود.
- جراحی روش آوگنی (Augmented Surgery):
- عمل افزایش طول عضلات: در برخی موارد، عضلات چشم کودکان فلج مغزی کوتاه می‌شوند. در این روش، با استفاده از تکنیک‌های جراحی، طول عضلات افزایش می‌یابد تا تنظیم حرکت چشم بهبود یابد و استرابیسم کاهش یابد.
- جراحی روش فلپس (Fells Method):
- عمل تعادل عضلات و تنظیم موقعیت عضلات: در این روش، با استفاده از ترکیبی از جراحی برش عضلات و استفاده از جراحی متمرکز بر تنظیم موقعیت عضلات، تعادل حرکتی چشم بهبود می‌یابد و استرابیسم کاهش می‌یابد.
مهم است بدانید که نوع جراحی استرابیسم چشم در کودکان فلج مغزی بستگی به جزئیات و شدت مورد استرابیسم، وضعیت عضلات و نیازهای هر بیمار دارد.
نکته مهم: انتخاب نوع جراحی استرابیسم چشم بر اساس ارزیابی دقیق توسط یک متخصص چشم و یا جراح پزشکی چشم در کودکان فلج مغزی انجام می‌شود. این تصمیم بر اساس وضعیت فردی هر بیمار، شدت استرابیسم، تعادل عضلات و نیازهای آنها تعیین می‌شود.
در هر صورت، بعد از جراحی استرابیسم چشم، توصیه می‌شود که کودک مراقبت‌های پساعملی مناسبی دریافت کند. این شامل استفاده از ارتوزهای چشمی، تمرینات توانبخشی و پیگیری دوره‌های کاردرمانی است. همچنین، پیش بینی شده است که بعضی از بیماران نیاز به عمل جراحی دوباره در چشم‌های خود داشته باشند.
مهم است که در هنگام تصمیم‌گیری درباره جراحی استرابیسم چشم کودکان فلج مغزی، با یک تیم پزشکی متخصص در این حوزه مشورت کنید. آنها می‌توانند بر اساس وضعیت شما و نیازهای خاص شما، یک برنامه درمانی مناسب تهیه کنند و شما را در طول فرآیند درمان همراهی کنند.
همچنین در بسیاری از موارد با توجه به اینکه کودک در حال رشد می باشد پزشک به کودک این فرصت را می دهد تا با کسب مراحل مختلف حرکتی از لحاظ تکاملی رشد داشته باشد، چرا که روند رشد در بسیاری از موارد اثر مثبتی بر کنترل عضلات چشم خواد داشت.
نویسنده: دکتر روح اله افتخاری
دکتری علوم اعصاب شناختی
مرکز توانبخشی تاک دارای امکانات کامل برای ت انبخشی دیداری است. در این مرکز متخصصین توانبخشی ابتدا کودک را ارزیابی می نمایند و تمرینات لازم را در اتاق مجهز انجام می دهند.
این مرکز در غرب تهران و در ناحیه سعادت آباد قرار دارد و موقعیت آن به گونه است که دارای دسترسی مناسبی می باشد.
تلفن های این مرکز عبارتند از :
۰۲۱-۲۳۶۲۷۸۶
۰۲۱-۲۳۶۲۷۹۱